ยาเม็ดเป็นยาเตรียมรูปแบบหนึ่ง ตำราเภสัชกรรมแผนโบราณของไทยให้วิธีการปรุงยาเตรียมรูปแบบนี้ไว้รวมกับยาผงว่า เตรียมจาก “ยาตากแห้งประสมแล้ว บดเป็นผงละเอียด ปั้นเม็ดหรือใช้ในรูปยาผง” การทำยาเม็ดแบ่งได้ 2 วิธี ได้แก่ การใช้แบบพิมพ์ด้วยมือ และการใช้เครื่องตอกยาเม็ด
1. การใช้แบบพิมพ์ด้วยมือ
การทำยาเม็ดด้วยวิธีนี้ จะต้องเตรียมเครื่องมือและอุปกรณ์ต่าง ๆ ก่อน โดยนำแบบพิมพ์ยาเม็ด และกระจกแผ่นใสวางลงในกะละมังขนาดใหญ่ เทราดด้วยน้ำเดือดจนทั่ว เช็ดให้แห้งสนิทด้วยผ้าสะอาด ใช้สำลีชุบแอลกอฮอล์เช็ดซ้ำอีกครั้งหนึ่ง ทิ้งให้แอลกอฮอล์ระเหยก่อนนำไปใช้พิมพ์ยาเม็ด จากนั้นวางกระจกแผ่นใสบนโต๊ะแล้ววางแบบพิมพ์ยาเม็ดลงบนแผ่นกระจกใส
อุปกรณ์
- แบบพิมพ์ยาเม็ด (แบบทองเหลือง)
- แผ่นกระจกใส 1 แผ่น
- กาต้มน้ำ
- ผ้าผืนเล็ก
- ถาดใส่ยาเม็ด
- แป้งมัน
- กะละมัง
- แอลกอฮอล์
- สำลี
เพิ่มเติม เผื่อใครนึกไม่ออกว่าแบบพิมพ์ยาเม็ดยาแผนโบราณหน้าตาเป็นยังไง ตามรูปด้านล่างเลยครับ (ภาพจาก shopee.com และ lazada.com)
กระบวนการผลิตยาเม็ดแบบพิมพ์ด้วยมือ
- กวนแป้งมันกับน้ำเดือดให้เป็นแป้งเปียกใส นำผงยามาคลุกเคล้ากับแป้งเปียกใสในสัดส่วนที่พอเหมาะจนเข้ากันดี
- นำผงยาที่ผสมกันแล้วมาแผ่บนแผ่นกระจก แล้วนำแบบพิมพ์ยาเม็ดกดลงบนยา
- กดยาที่พิมพ์แล้วออกจากแบบพิมพ์ยาเม็ด ใส่ถาดที่เตรียมไว้
- นำไปตากแดดจัด หรือเข้าตู้อบไฟฟ้าซึ่งตั้งอุณหภูมิไว้ที่ 50-55 องศาเซลเซียส นานราว 5-6 ชั่วโมง
- นำยาเม็ดที่ได้เก็บใส่ขวดโหลแก้วที่สะอาด ปิดฝาให้มิดชิด
2. การใช้เครื่องตอกยาเม็ด
ยาเม็ดตอกอัด (compressed tablet) เป็นรูปแบบยาเตรียมที่สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสุข อนุญาตให้นำมาใช้กับยาแผนไทยได้ เพื่อพัฒนายาแผนไทยให้มีมาตรฐาน ง่ายต่อการตรวจสอบ และปลอดภัยต่อผู้บริโภค ในการผลิตยาเม็ดตอกอัดนั้น จำเป็นต้องมีส่วนผสมอื่นนอกจากองค์ประกอบอันเป็นตัวยาสำคัญ ได้แก่ สารทำเจือจาง (diluent), สารยึดเกาะ (binder), สารช่วยไหล (glidant), สารหล่อลื่น (lubricant), สารต้านการยึดติด (antiadherent), สารช่วยแตกตัว (disintegrant), สารลดแรงตึงผิว (surfactant) และสารดูดซับ (adsorbent)
กระบวนการผลิตยาเม็ดตอกอัดด้วยเครื่องตอกยาเม็ด มี 2 วิธี คือ
1. การตอกโดยตรง (direct compression) มีขั้นตอนดังนี้
- นำผงยาและสารช่วยต่าง ๆ ในตำรับยา ผ่านแร่งความละเอียดอย่างน้อยเบอร์ 80 ชั่งตามสูตรตำรับ
- ผสมผงยาและสารช่วยทั้งหมดเข้าด้วยกัน
- นำไปตอกด้วยเครื่องตอกยาเม็ด ได้เป็นยาเม็ดออกมา
- นำไปบรรจุภาชนะ
2. ตอกยาเม็ดด้วยการทำแกรนูล (granulation) มีขั้นตอนดังนี้
- นำผงยาและสารช่วย เช่น สารทำเจือจาง สารช่วยแตกตัว ผสมแห้งด้วยเครื่องผสมให้เข้าเป็น
เนื้อเดียวกัน - เตรียมสารละลายสารยึดเกาะตามสูตรตำรับ ผสมเปียกในสารผสมข้อ 1 จนได้เป็นสารที่จับตัวกันเป็นก้อน
- นำมาแร่งเปียกด้วยเครื่องแร่งเปียก ได้เป็นแกรนูลเปียก
- นำแกรนูลเปียกมาอบแห้งด้วยตู้อบไฟฟ้าจนได้เป็นแกรนูลแห้ง
- นำแกรนูลแห้งมาแร่งแห้ง และผสมสารช่วย เช่น สารช่วยไหล สารต้านการยึดติด สารหล่อลื่น ให้เข้ากัน
- นำสารผสมที่ได้ในข้อ 5 ตอกด้วยเครื่องตอกยาเม็ดได้เป็นยาเม็ดออกมา
- นำไปบรรจุภาชนะ
ที่มา
- หนังสือรายการตำรับยาแผนไทยแห่งชาติ ฉบับ พ.ศ.2564, กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก, กระทรวงสาธารณสุข
